«Հայաստանի էնդեմիկ ցորեններ» ծրագիր

Ծրագրի տևողությունը

2008

 

Ծրագրի նկարագրությունը

Հայաստանը, թեև փոքր երկիր է, բայց շատ հարուստ է մշակովի բույսերի վայրի տեսակներով, այդ թվում՝ այնպիսի կարևոր մշակովի բույսերի նախնիներով և դոնորներով, ինչպիսիք են հացահատիկայինները: Գործնականում մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում հացահատիկային մշակաբույսերից ցորենի, գարու, այծի խոտի, տարեկանի և այլ տեսակների ուսումնասիրությունը: Տեսակների նախահայրերը հաճախ արժեքավոր հատկանիշների կրողներ են, ինչպիսիք են բարձր երաշտի և ցրտահարության դիմադրությունը, համեմատաբար աղքատ հողերում աճելու ունակությունը և վնասատուների և հիվանդությունների նկատմամբ դիմադրությունը: Այդ իսկ պատճառով վայրի ցեղատեսակները արժեքավոր նյութ են մշակովի բույսերի նոր սորտերի ընտրության համար։

Բացի սրանից, զուտ գործնական առումով, հացահատիկային կուլտուրաների վայրի ազգականների ուսումնասիրությունը հատկապես օգնում է հասկանալու այն ճանապարհը, որով հազարավոր տարիներ առաջ տեղի է ունեցել վայրի հացահատիկային մշակաբույսերից ժամանակակից մշակված խոտերի ստեղծումը և տալ ավելի ճշգրիտ սահմանում այն շրջաններին, որտեղ առաջացել է գյուղատնտեսական քաղաքակրթությունը։ Այդ տեսանկյունից, կենցաղային հացահատիկի պատմության ուսումնասիրությունն օգնում է լույս սփռել ոչ միայն գյուղատնտեսության, այլև մարդկության պատմության վրա՝ լայն իմաստով։

Հայաստանում ցորենի սորտերի վայրի ազգակիցների հարուստ գենոֆոնդի պահպանումը հրատապ մտահոգություն է, քանի որ զարգացող տնտեսական ակտիվության, հողերի սեփականաշնորհման և այլ գործոնների պատճառով ավելի ու ավելի շատ հողեր են կիրառությունից դուրս գալիս: Ուստի չափազանց կարևոր է գնահատել ցորենի և այլ հացահատիկային կուլտուրաների հայկական տարբեր տեսակները և պահպանել այս դրանց արժեքը։ Դրան կարելի է հասնել բնակչության պարբերական մոնիտորինգի, տեղում պահպանության և տարածքից դուրս պահպանման համար սերմանյութի հավաքման միջոցով:

Նախկինում բուսաբանները բազմաթիվ համապարփակ ուսումնասիրություններ են անցկացրել հացահատիկային մշակաբույսերի վերաբերյալ, ինչպես նաև ղեկավարել են բուսաբանական պեղումներ, որոնք լույս են սփռում խոտերի ընտելացման համեմատաբար վաղ փուլերի վրա: Այս նախագիծը նպաստեց վայրի հացահատիկային մշակաբույսերի պոպուլյացիաների ավելի համապարփակ ուսումնասիրություններին՝ օգտագործելով ժամանակակից ցիտոգենետիկ և մոլեկուլային կենսաբանական մեթոդներ: